Lehimleme için aslında iki metalin birbirine kimyasal ve fiziksel olarak bağlanması diyebiliriz. Lehim yapmak ilk bakışta kolay gibi gözükse de doğru malzeme ve yeterli tecrübeye sahip olunmadığı takdirde yapılan işi geri dönülemez şekilde bozabilir. Yeterli tecrübe kısmı bol bol pratikle çözülecek bir durum olsa da bu yazıda dikkat edilmesi gereken noktalara ve kullanılması gereken ekipmanlara değinerek yardımcı olmaya çalışacağım.
Havyalar
Lehimleme yapmak için öncelikle yapılacak işe uygun bir havya seçmek gerekir. Piyasada çeşit çeşit havya türleri görsek de yaygın olarak bilinenleri tabanca , kalem , gazlı ve istasyon tipi havyalardır. Havya ve uç seçimi yapılacak işe göre değişkenlik göstermektedir. Elektronik bileşenlerle çalışırken havya sıcaklığının belli sınırlar içerisinde olması önemlidir. Bu nedenle sıcaklık ayarı olan bir havya edinmek yapılan işin kalitesini büyük ölçüde arttıracaktır.
Kalem tipi havyalar piyasada yaygın olarak satılmakta ve fiyat/ performans dengesinde zirveye oynamakta fakat pek çok modelde sıcaklık ayarı bulunmadığı için hassas devre lehimleme işlerinde sorunlara neden olabilmektedirler. Eğer sadece RC arabanızdaki konnektör ve motor kabloları gibi temel işlerde kullanacaksanız kalem tipi havyalar fiyatları ve taşınabilirlikleri ile ilk tercihiniz olabilir. Ama mesela ESC üzerindeki bir komponent ile uğraşmanız gerekiyorsa ayarlı bir modele bakmak daha doğru olacaktır. Başlığımızdaki gibi konnektör ve motor gibi bileşenlerde lehimleme yapılacaksa minimum 60w güçte ve 350-450C sıcaklık aralığında bir kalem havya işinizi fazlasıyla görecektir.
Gazlı havyalar elektriğe uzak olduğumuz ya da kablo karmaşasını sevmediğimiz durumlarda en büyük yardımcılarımızdan biri olabilir. Çakmak gazı ile doldurulabilen bu havyalar, modeline göre 300C ile 400C aralığında sıcaklık üretebilir. Ayrıca bazı modellerinin kafa kısmı çıkarıldığında 1300C ye varan pürmüz olarak da kullanılabilmektedir. Konnektör ve motor lehimleri için severek kullandığım gazlı havya başarılı bir sonuç çıkarsa da ne yazık ki açık ya da rüzgarlı bir alanda ısınırken çok zorlanıyor. Bu nedenle “her zaman her koşulda gazlı havya yeterli” gibi bir cümle kurmam yanlış olur.
İstasyon tipi havyalar elektronikçilerin vazgeçilmezlerinden biridir. Büyük güç kaynakları ve geniş ısı ayar yelpazesi sayesinde her türlü lehim işi için en etkili çözümlerden biridir. En ufağının bile boyutu sürekli çantada taşımak için fazla olduğu için bu ürünü işini genellikle evde halleden kişiler için tavsiye edebilirim. Bir RC etkinliğinde ya da yarışta acil bir durumda kullanmak için yanınızda kalem tipi ya da gazlı havya bulunması daha iyi olacaktır. Benim kullandığım model oldukça uygun fiyatı ve RC ile ilgili yaptığım her işte sorunsuz çalışması ile oldukça sevdiğim bir cihaz. 60w güce ve 200 ile 480C arasında sıcaklık ayar imkanına sahip.
Havya ucu seçimi de doğru bir lehimlemenin olmazsa olmazıdır. Konnektör gibi yüksek sıcaklık isteyen geniş yüzeylere lehim yaparken düz ve geniş uçlar tercih etmek işi oldukça kolaylaştıracaktır. Genel bileşenler için orta kalınlıkta , smd ve devre kartı işleri için de ince havya ucu bulundurmak iyi olacaktır.
Lehim Teli
Başarılı bir lehimleme için doğru lehim telini seçmek önemlidir. Çoğunlukla kalay – kurşun karışımından yapılan lehim tellerinde, kalay oranı arttıkça telin erime sıcaklığı düşer ve lehimleme işlemi kolaylaşır. Kurşun ise bağlayıcı özelliği nedeniyle kullanılmaktadır. Benim tavsiyem 60/40 oranında Kurtel ya da Feray marka tercih etmeniz olacaktır. Lehim telinin kalınlığı da oldukça önemlidir. Elektronik bileşenlerle uğraşırken 0.75mm tel kullanımı yaygındır. Konnektör lehimleri için biraz daha kalın tercih edilebilir.
Pasta
Pasta pek çok kişi tarafında göz ardı edilse de aslında lehimleme işleminin önemli bir parçasıdır. Bazı lehim telleri içlerindeki kanallarda az miktarda pasta barındırsa da genellikle bu yeterli gelmemektedir. Pasta, asidik yapısı sayesinde lehimlenecek yüzeyi temizler ve yeniden oksitlenmesini engeller.
Lehimleme İşlemi
Bu işlemi size motor üzerinde gösterecek olsamda aslında temel mantık aynıdır. Lehimleme işlemine başlamadan önce gerekli tüm malzemelerin hazır olduğuna emin olmamız gerekiyor. Lehim yapacağınız yüzeyi mümkün olduğunca iyi bir şekilde sabitledikten sonra havyamızı istediğimiz sıcaklığa ayarlıyoruz. Motor lehiminde benim tercihim 400C olacak. Çünkü, geniş yüzeyli bir alana kalın bir kablo lehimleyeceğim. Daha ufak işler için 300-350C civarı daha uygun olacaktır.
Havyamız ısınırken lehim yapacağımız kabloya ve yüzeye bir miktar pasta sürüyorum. Bu sayede oksitlenmeyi engelleyerek lehim işlemi sonunda düzgün ve parlak bir yüzey elde edeceğim.
Konnektör ve motor lehiminde öncelikle, kablonun lehim ile kaplandığından emin olmamız gerekiyor. Sadece yüzeysel bir işlem uygularsak daha sonra kablonun tellerinde kopmalar ve ayrılmalar gözlemlenebilir. Bu nedenle lehimin kablonun içine işlemesini sağlamalıyız.
Son aşama olarak kabloyu , lehim yapacağımız yüzeye getirip havyanın geniş ucu ile bir süre bekliyorum böylece havya hem kabloyu hemde lehimlenecek yüzeyi iyice ısıtıp birbirine bağlar. Bu aşamada kablo üzerindeki lehim yetersiz gelirse lehim takviyesi yapılabilir.
Bu aşamadan sonra yaptığımız lehim düzgün ve parlaksa işlemi tam olarak doğru yaptığımız anlamına geliyor. Bu bağlantı size uzun yıllar boyunca hizmet etmeye artık hazır. Lehim yaptıkça yaptığınız işlemin giderek iyileştiğini fark edeceksiniz.
Peki ya sorunlar yaşıyorsak ?
Sorun 1: Kablo lehimlenen yüzeyden hemen ayrılıyor : Kablo ile yüzey arasında yeterli ısı transferi sağlanmamış olabilir. Lehim yapılacak yüzeyi önceden ısıtıp biraz lehim teli ekleyerek işlemi tekrar deneyebilirsiniz.
Sorun 2: Havyayı yüzeyden çekerken lehim geri geliyor: Eğer yukarıdaki tüm işlemleri doğru yaptığınızdan eminseniz ya yanlış sıcaklıkta çalışıyorsunuz ya da havya ucunuz oksitlenerek artık özelliğini kaybetmeye başlamış. Havya ucunu temizlemeniz ve sıcaklığı kontrol etmeniz bu sorunu çözebilir.
Sorun 3: Lehimler mat görünüyor: Eğer 70/30 gibi kalay oranı yüksek bir tel kullanıyorsanız , yeteri kadar pasta kullanmıyorsanız ya da havya ucunuz özelliğini kaybettiği için ısıyı iyi iletemiyorsa bu sorunla karşılaşabilirsiniz.